Dengbêj, Kürdçe de deng (ses) ile bêj (söz) kelimelerinden oluşmuştur. Bu kelime sözün bir ahenkle icra edilmesini sağlayan kişi anlamındadır.
Dengbêjlik ise Kürd toplumunda yazılı olmayan, sözlü yolla dile getirilen tarihin bir nevi çığlığıdır.
Yokluğun, çaresizliğin, aşkın, sevginin, sürgünün, çatışmanın, toprağın kokusunu dört bir yana salan bir Kürd’ün destansı yaşamıdır. Birçok millet tarihe yazarak başlamış, Kürtler ise söyleyerek. Sesin ve rengin gücünü yaşam olgusuyla, farkındalıkla, gerçeklikle birleştirerek en güzel yazıcılığını bu şekilde yaptı.
Kürdçenin yasaklanışı, yok edilmek istenişi bu sözlü kültürün en büyük nedenidir ve dengbêjlerin aktarmak istedikleri tarihimizin bir ışığıdır
Dengbêj veya Dengbêjlik Geleneğinin Sonu ya da Bu Geleneğin Son Halkası: Kürd kültürünün, Kürd tarihinin, yaşamının, özcesi Kürt folklorik ürünlerinin geçmişten günümüze taşınmasında dolayısıyla yitip gitmemesinde en büyük amilin dengbêj.
Geçmişte Tv, Sinema, Tiyatro ve internetin olmadığı zamanlarda köylerde misafir odalarında kurdukları dengbêjler divanı (Kürd halk âşıklarının söyledikleri klam, stran ve destanlar; anlattıkları menkıbe, Mem û Zîn, Siyabend û Xecê türünden halk hikâyeleri veya kahramanlık serüvenleri) anlatan sıra geceleri düzenlenirdi.
Teknolojinin gelişmesi ile dengbêj divanı yerini Radyo ve Kasetcalarlar ve kasetler aldı. Bin bir zorlu süreçlerden geçilerek sesleri sutüdyo ortamlarında değil. Gözlerden ırak dağ, bayır, ovalarda mağaralar veya kuytu köşelerde kasetlere alınan dengbêjlerin ses kayıtları elden ele dolaşarak dinleyicilerine ulaştırılıyordu.
Günümüzde teknolojinin ilerlemesi ile Sütütyolarda ses kayıtları alınıp, youtube başta olmak üzere bir çok platformda tv kanallarinda aleni bir şekilde dinlenilmeye başlandı.
Tayyip Toymaz amca'da yıllarca uğrunda emek verdiği Kürd dil bayram günü hakka yürüdü. Kürd sözlü edebiyatının değerli temsilcisi ve yakın tarihin önemli şairi idi.
Silêmanê Mistê, Şerê Zoro, Lo Bira, Felîtê Qito, Çîroka Xal u Xwarzî, Mala Nasir, Silêmanê Mistê seslendirdiği yüzlerce kelamıdan sadece bir kaçı.
Evdalê Zeynê (Evdalê Zeynikê) Dengbêjlerin Piri’ olarak nam salan Evdal ile başlayıp Tayyip Toymaz (Teyiboyê Dengbêj) ile devam eden, Baqî Qido, Miradê Kinê, Zahiro, Bekirê Îdirî, Zulkufê Qado, Emînê Hemdunî, Birahîmê Newrozî, Şeroyê Biro, Salihê Qubînî (Salihê Êyndarî), Mehmud Qizil, Sakiro ve Gerabetê Xaço ile Birlikte Dengbêjlik Kültüründe emeği geçmiş tüm dengbêjlerimizin emekleri karşısında saygı ile eğiliyoruz.
